ارزيابي رقابت سلمه تره و الگوي كاشت ذرت روي عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت دانهاي سينگل كراس ۷۰۴

شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ b b شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ ارزيابي رقابت سلمه تره و الگوي كاشت ذرت روي عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت دانهاي سينگل كراس ۷۰۴ چكيده اسفنديار فاتح دانشجوي دكتري زراعت دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران فرزاد شريفزاده و داريوش مظاهري استاديار و استاد دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران محمدعلي باغستاني عضو هيا ت علمي بخش تحقيقات علفهاي هرز مو سسه تحقيقات ا فات و بيماريهاي گياهي تاريخ يافت: خرداد ماه ۳۸۴ تاريخ پذيرش: تير ماه ۳۸۵ Email: به منظور ارزيابي قت رقابتي ذرت و سلمه تره ا زمايشي سال زراعي ۳۸۲ مزرعه پژوهشي دانشگاه تهران واقع د ر دولت ا باد كرج انجام شد. ا زمايش به صورت فاكتوريل د ر قالب طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي و با ۳ تكرار انجام گرديد. تيمارهاي استفاده شده د ر ا زمايش شامل ۷ سطح تراكم سلمه تره (۰ ۲۵ ۲۰ ۵ ۰ ۵ و ۳۰ بوته متر مربع) و ۲ سطح الگوي كاشت(تك رديفه و دو رديفه) بودند تجزيه ا ماري نشان داد كه عملكرد دانه بيوماس شاخص برداشت تعداد رد يف دانه بلال قطر چوب و ارتفاع گياه تحت تاثير تراكم سلمه تره قرار گرفت ولي تحت تاثير الگوي كاشت قرار نگرفتند. اثر الگوي كاشت روي عملكرد دانه و تعداد رديف دانه بلال سطح ۹۵ معنيدار گرديد بهطوريكه عملكرد دانه الگوي كشت د و رد يفه( ۸/۸۷ تن د ر هكتار) بيشتر از تك رديفه( ۸ تن هكتار) بوده است و همچنين تعداد رديف دانه د ر بلال نيز الگوي كشت د و رديفه( ۴/۰۳ ) بيشتر از تك رد يفه( ۳/۴۲ ) بوده است. وزن هزار دانه تحت تاثير هيچ يك از تيمارهاي ا زمايشي قرار نگرفت. اثر متقابل بين الگوي كاشت و تراكم سلمه نيز مورد صفات تعداد دانه رديف و قطر چوب معنيدار شد. عملکرد دانه ذرت بيشترين همبستگي مثبت و معنيدار را با عملكرد بيولوژيك ) =r) ۰/۹۳ نشان داد و بعداز ا ن شاخص برداشت ) = ۰/۵۴ r) ارتفاع بوته ) ۴۲/ = r) تعداد دانه رديف بلال ) = ۰/۳۹ r) و تعداد رديف دانه بلال ) = ۰/۳ r) با عملكرد دانه همبستگي مثبت و معنيداري داشتهاند. كلمات كليدي: ذرت سلمه تره رقابت تراكم الگوي كاشت عملكرد و اجزاي عملكرد ۸۷

ارزيابي رقابت سلمه تره و... مقدمه ذرت (.L (Zea mays يكي از مهمترين گياهان زراعي از لحاظ ميزان توليد بعد از گندم رتبه دوم و مكان سوم را بعد از گندم و برنج از نظر سطح زير كشت دارد و سالهاي اخير نيز كشت ذرت ايران از اهميت بيشتري برخوردار گرديده است. اهميت محصول و بالا بودن سطح زير كشت اين نبات به علت قت تطابق ا ن با شرايط گوناگون اقليميميباشد بدين جهت جزو عمدهترين محصولات مناطق معتدله معتدله گرم نيمه گرمسير و مرطوب به شمار ميرود( ۷ ). يكي ازمشكلات مربوط به توليد ذرت مساله علفهاي هرزي است كه از طريق رقابت باعث كاهش عملكرد ذرت ميگردند. ده صد از كاهش توليدات كشاورزي جهان را علي رغم كنترل شديد علفهاي هرز اكثر سيستمهاي كشاورزي ميتوان به اثر رقابت علفهاي هرز نسبت داد( ۲ ). از اينرو مديريت علفهاي هرز يكي از عناصر كليدي بيشتر سيستمهاي زراعي ميباشد. اما افزايش مقاومت علفهاي هرز به علفكشها ضرورت كاهش هزينه نهادهها و نگراني از اثرات جانبي علفكشها محيط باعث اجبار كشاورزان جهت كاهش مصرف ا نها گرديده است. اين مسا له ما را مجبور به بهبود و توسعه سياستهاي مديريت تلفيقي علفهاي هرز مبني بر استفاده از روشهاي جايگزين براي كنترل ا نها و معقول كردن استفاده از علفكشها مينمايد( ۲ ). سلمه تره با نام علمي( Chenopodium (album يكي از سه علف هرز مهم مزارع ذرت ميباشد. سلمه تره علف Pajouhesh & Sazandegi No:73 pp: 87-95 Evaluation of competition ability between corn (Zea mays) and lambsquarter (Chenopodium album) influenced by planting pattern and their effect on corn yield component. By: E. Fateh,Ph.D Student in Faculty of Agriculture, University of Tehran., F. Sharif zadeh, and D. Mazaheri,Members of Scientific Board of Faculty of Agriculture, University of Tehran., M. A. Baghestani., Plant Pests and Diseases Research Institute. lambsquarter(chenopodium album) is one of the important weeds in corn (Zea mays) fields. Field study was conducted at the Research Farm of Agricultural Faculty of Tehran University in 2002 to evaluate the effects of lambsquarter densities on grain yield of corn and yield component. The experiment was conducted in factorial arrangement based on Randomized Completed Block Design (RCBD) with three replications to determinate, yield and component yield of corn. Treatments include seven levels of lambsquarter densities (0, 5, 10,15,20,25 and 30 plant/m 2 ) and two level of planting pattern (conventional row and double row). Results showed that corn grain yield and biomass, Harvest Index, number of seed in row, cob diameter and corn height influenced by lamb s quarter densities but didn t affect by planting pattern. Thousand seed weight of corn didn t affected by any treatments. Effect of planting pattern on grain yield and number of seed row in ear was significant (α =0.95). Grain yield in double row pattern (8.87 ton/ha) was more than conventional pattern (8 ton/ha). Also, number of seed row in ear in double row pattern (14.03) was more than conventional pattern (13.42). Interaction between planting pattern and lambs quarter density was significant in number of row in ear and cob diameter. The correlation between yield and yield component was significant. The highest correlation with corn yield was biological yield(r=0.93**) and lowest correlation with corn yield was 1000 seeds(r=0.2) Key words: Corn, Lambsquarter, Competition, Density, Planting Pattern, Yield and yield component هرز مشكلساز ذرت غلات چغنقند و سيبزميني ميباشد( ۳ ) كه كاهش عملكرد ۹۰ صدي ذرت ناشي از رقابت سلمه تره مشاهده شده است( ۲ ). با توجه به جايگاه ويژه كشت ذرت و اهميت سلمه تره به عنوان يكي از علفهاي هرز شايع و از عوامل مهم كاهش عملكرد اين گياه زراعي ايران شناخت جنبههاي اكوفيزيولوژيك رقابت سلمه تره با ذرت از اهميت خاصي برخوردار است( ۲۲ ). Tollenaar و همكاران سال ۹۹۴ نشان دادند كه با افزايش تراكم ذرت بيوماس سلمهتره تا ۵۸ كاهش پيدا كرد( ۲۴ ). يك بررسي توسط Cate و همكاران( ۰ ) نشان دادند كه با افزايش تراكم سلمه تره از ۶ بوته به ۳۲ بوته متر مربع عملكرد گوجه فرنگي از ۴۶ تن هكتار به ۲ تن هكتار رسيد. Moeching و همكاران (۴) نشان دادند كه كاهش عملكرد ذرت توسط دم روباهي ۰ سلمه تره و گاو پنبه ۸ ميباشد. كه افت عملكرد ذرت توسط علفهاي هرز سالها و مكانهاي مختلف متفاوت بود توزيع هر چه يكنواخت تر بوتهها واحد سطح ميتواند نقش مهمي بهبود عملكرد محصولات زراعي داشته باشد. حداكثر عملكرد دانه واحد سطح هنگاميحاصل ميشود كه رقابت برون بوتهاي و ون بوتهاي به حداقل ممكن برسد و گياه بتواند از عوامل رشد موجود حداكثر استفاده را بنمايد( ۴ ). الگوهاي كشت مختلفي رايج هستند كه ميتوانند بر عملكرد گياهان زراعي اثر بگذارند. از نظر تي وري هر ق نسبت فاصله بين رديفها ۸۸

شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ به فواصل بوتهها بر روي رديف به عدد يك نزديكتر باشد (الگوي كاشت مربع) رقابت كمتري براي منابع موجود با يكديگر خواهند داشت. (۴). امروزه توليد ذرت با رديفهاي باريكتر كاشت حال گسترش ميباشد. علت متداول شدن فاصله رديفهاي باريكتر ذرت افزايش عملكرد كنترل بهتر علفهاي هرز و يكپارچهكردن امكانات و وسايل مورد نياز مزرعه با رديفهاي باريكتر ميباشد. بهطوريكه تحقيقات Theasdale و( ۲۳ ) مريلند ا مريكا نشان داد كه ذرت تراكم هاي بيشتر و فاصله كشت كمتر باعث نابودي علفهاي هرز و افزايش كنترل ا نها به وسيله كاهش استفاده از علفكشها ميشود. همچنين يافتند كه كانوپي ذرت فاصله رديف كمتر تا ثير بيشتري تسخير نور داشت و همچنين اين تحقيق نشان داد كه فاصله كشت اثر كمي روي اجزاء عملكرد ذرت دارد( ). بريچيپ و همكاران (۹۹۸) گزارش كردند كه گندم فاصله رديف ۷ سانتيمتري رقابت با چچم تمام تراكمهاي مورد بررسي اثر بهتري نسبت به فاصله رديف بيشتر داشت(نقل از منبع شماره ۹). (۷)Porter كانادا نشان داد كه مقايسه فاصله كشتهاي ۲۰ و ۳۰ اينچي ذرت رديفهاي باريك باعث كاهش عبور از كانوپي ذرت ميشود يعني كانوپي زودتر بسته ميشود. رديفهاي ۲۰ اينچي ۲۸ از نور خورشيد به سطح خاك رسيد ولي فاصله كشت ۳۰ اينچ ۳۷ بود. كاهش نور وارد شده به كانوپي رديفهاي باريكتر باعث كاهش ۳۵ صدي رشد علفهاي هرزي كه بعد از ذرت مستقر شده بودند گرديد. افزايش عملكرد رديفهاي باريك را به قت رقابتي بيشتر با علفهاي هرز اين نوع سيستم كشت ميدانند. Nielson و همكاران( ۶ ) نتايج مشابهي را سويا مشاهده كردند. كه اثرات علفكشها را ۳ سيستم كاشت ۳۰ اينچ سويا ۳۰ اينچ سويا همراه با خاك ورزي و ۰ اينچ سويا مورد ارزيابي قرار دادند كه بيشترين كنترل علفهاي هرز ( ۸۷) تيمار دوم بود و كمترين صد كنترل علفهاي هرز ( ۶) تيمار اول بود. تحقيق حاضر همين راستا و با هدف كلي ارزيابي رقابت بين تراكمهاي مختلف سلمه تره و ذرت دانهاي رقم ۷۰۴ و همچنين اثرات ا نها روي عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت دو الگوي كشت تك رديفه و دو رديفه مزرعه دانشكده كشاورزي كرج مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روشها اين ا زمايش تابستان سال ۳۸ به صورت فاكتوريل قالب طرح ا ماري بلوكهاي كامل تصادفي ۳ تكرار مزرعه پژوهشي دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران واقع كرج انجام شد. منطقه كرج از نظر اقليمي جزء مناطق نيمه خشك و معتدل ميباشد كه طبق ا مار هواشناسي ۳۸ ساله از سال ۳۳۹ تا ۳۷۷ متوسط بارندگي ا ن برابر ۲۴ ميليمتر و متوسط جه حرارت مطلق ا ن ۴ جه سانتيگراد است. عوامل مورد بررسي شامل دو الگوي كاشت ذرت به صورت تك رديفه و دو رديفه و ۷ سطح تراكم سلمه تره (۰ ۵ ۵ ۰ ۲۰ ۲۵ و ۳۰ بوته متر مربع) كه معادل (۰ ۷۵ ۶۰ ۴۵ ۳۰ ۵ و ۹۰ بوته ۴ متر طولي رديف) بودند. علاوه بر اين تيمارها ۲ كرت شاهد نيز ا زمايش وجود داشته كه شامل شاهد ذرت خالص تك رديفه و شاهد ذرت خالص دو رديفه ميباشد. مجموع با نظر گرفتن سطوح عوامل مورد بررسي و تيمارهاي شاهد هر بلوك شامل ۴ واحد ا زمايشي بود و جامعه ا ماري با ۳ تكرار جمعا از ۴۲ واحد ا زمايشي تشكيل گرديد. طول هر كرت ۹ متر و عرض ا ن ۴ متر كه مشتمل بر ۵ رديف با فاصله ۷۵ سانتيمتر است.كشت بذر ذرت تاريخهاي ۲۹ و ۳۰ ارديبهشت ۳۸ انجام شد. مراحل اوليه تهيه بستر زمين پاييز سال ۳۸۰ انجام شد و مراحل ثانويه تهيه بستر بذر بهار و به محض فراهم شدن شرايط مناسب انجام شد. كود شيميايي مورد استفاده ا زمايش شامل ۴۰۰ كيلوگرم كود اوره و ۳۰۰ كيلوگرم كود فسفات ا مونيوم بود (معادل ۲۰۰ و ۵۰ كيلوگرم از هر كدام سطح زمين ا زمايشي) كه نصف كود اوره و تمام كود فسفاته هنگام كاشت قبل از ديسك زدن به زمين داده شد كه ديسك زدن باعث قرار گرفتن خاك روي كودهاي مورد نظر و جلوگيري از تصعيد كود ازته ميشود. نصف كود نيتروژنه مرحله ۷-۸ برگي ذرت به صورت دستپاش مزرعه توزيع شد. نحوه كاشت بذور ذرت بدين صورت بود كه الگوي كشت تك رديفه وسط پشته شياري زده و بذور را به فاصله ۵ سانتيمتر از هم شيار به عمق ۵ سانتيمتر قرار داده و سپس روي ا نها خاك ريخته شد. فاصله خطوط كشت طبق معمول براي ذرت ۷۵ سانتيمتر نظر گرفته شد. كشت تيمارهاي الگوي كشت د و رديفه به اين صورت بود كه فاصله طولي بذور روي رديف (پشته) ۳۰ سانتي متر و فاصله عرضي بذور روي پشته تقريبا ۲۰ سانتيمتر نظر گرفته شد. شايان ذكر است كه ا رايش كشت دو رديفه بذر ذرت روي پشته به صورت متوازي الاضلاع بود كه شكل شماتيك ا ن شكل نمايش داده شد ه است. بذر ذرت استفاده شده اين تحقيق از نوع هيبريد سينگل كراس ۷۰۴ بود. اين هيبريد از گروه ديررس است كه داراي قت سازگاري و عملكرد محصول بسيار خوبي ميباشد. تراكم ذرت طول ا زمايش ثابت و حدود ۸۸۰۰۰ بوته هكتار د ر نظر گرفته شد. كشت بذور علف هرز سلمه تره همزمان با كشت ذرت انجام شد. براي شكل - نحوه كاشت ذرت تك رد يفه و دو رد يفه ۸۹

ارزيابي رقابت سلمه تره و... سهولت كار و كاشت يكنواخت سلمهها روي پشتهها و به علت ريز بودن بذور سلمه تره ا نها را با ماسه بادي مخلوط نموده و روي پشتههاي ذرت بر اساس نوع تراكم مورد نظر به صورت يکنواخت سطح پشتهها پخش گرديدند. با تمامي علفهاي هرز سبز شده مزرعه مبارزه شد و طي فصل رويش نيز از حضور هر نوع علف هرز ديگر ممانعت به عمل ا مد. برداشت نهايي به منظور بررسي پارامترهاي عملكرد و اجزاء عملكردانجام شدكه اين نمونهبرداري تعدادده بوته ازهركرت(مقداررديف باقيماندهبين نمونهگيريهايتخريبي و برداشت نهايي محصول) براي اجزاء عملكرد و معادل ۴ متر مربع نيز براي تعيين عملكرد دانه نظر گرفته شد. برداشت نهايي پس از اينكه رسيدگي فيزيولوژيكي ذرت فرا رسيد و بعداز قطع ا بياري انجام شد. براي اندازهگيري عملكردو اجزاء عملكرد ذرت ابتدا بلالهاي ۳ متر مربع از هر كرت برداشت شد و از بين ا نها ۰ بلال به تصادف انتخاب شد و صفات زير براي هر تيمار جداگانه محاسبه شد: عملكرد دانه تعداد رديف دانه بلال تعداددانه رديف بلال ارتفاع بوته قطر چوب بلال و وزن هزار دانه. براي بدست ا وردن شاخص برداشت و وزن خشك كل هر كرت بوتههاي يك متر مربع كف بر شده و وزن خشك كل و وزن دانه بوتهها هر متر مربع جداگانه محاسبه شد و با بدست ا وردن وزن خشك كل (عملكرد بيولوژيكي) و وزن دانه (عملكرد اقتصادي) شاخص برداشت از طريق فرمول زير محاسبه شد: (شاخص برداشت) =GY عملكرد اقتصادي =BY عملكرد بيولوژيك لازم بذكر است از طول يك متر از ابتدا و انتهاي هر كرت و نيز يك متر مربع بين دو نوبت برداشت مزبور نمونهبرداري صورت نميگيرد و دو رديف كناري هر كرت نيز به عنوان حاشيه نظر گرفته ميشود اين ا زمايش از نرمافزار SAS Jump و Sigma plot جهت تجزيه و تحليل دادهها و براي استفاده از مدل رگرسيوني مناسب استفاده گرديد. از نرمافزار Minitab براي نرمال كردن دادهها و از نرمافزار SAS براي تجزيه واريانس دادهها استفاده شد. براي مقايسه ميانگين از ا زمون دانكن سطح احتمال ۵ صد استفاده شد. همچنين براي رسم نمودار و اشكال از نرم افزار Excel استفاده شد. نتايج و بحث - عملكرد دانه جدول تجزيه واريانس نشان داد كه اختلاف معنيداري بين دو الگوي كاشت مختلف از نظر عملكرد شكل ۲ - مقايسه ميانگين (دانكن) عملكرد دانه ذرت(تن هكتار) الگوي كشت تك رديفه و دو رديفه ذرت شكل ۳ - مقايسه ميانگين (دانكن) عملكرد دانه و بيولوژيک ذرت (تن هكتار) تراكمهاي مختلف سلمه تره دانه مشاهده شد بهطوريكه بيشترين ميزان عملكرد دانه مربوط به الگوي كشت دو رديفه( ۸۷ / ۸ تن هكتار) و كمترين ا ن تك رديفه (۸ تن هكتار) بدست ا مد(شكلهاي ۲ و ۳ ). همچنين تا ثير تراكمهاي مختلف سلمه تره بر عملكرد دانه ذرت بسيار معنيدار بوده و باعث كاهش عملكرد دانه ذرت از ۹/۲ تا ۳۷/۴ الگوي تك رديفه و از ۳ تا ۳۶ كشت دو رديفه نسبت به شاهد شد(شكل ۴ ). نتايج اين تحقيق نيز نشان داد كه محدوديتهاي اعمال شده توسط تراکم جمعيت سلمه تره تاثير منفي بيشتري بر رشد زايشي و توليد دانه ذرت دارد كه اين موضوع با نتايج Cavero و همكاران () مطابقت دارد. حساسيت بيشتر عملكرد دانه گياهان زراعي به تنشهاي محيطي كه توسط بسياري از محققان گزارش شده است به دليل حساسيت بيشتر رشد زايشي گياهان به تنشها مقايسه با رشد رويشي ا نهاست( ۳ ). Sibuga و Bandeenو( ۲ ) نيز وجود همبستگي منفي بين تراكم سلمه تره و عملكرد ذرت گزارش كردند. همين محققين بررسي ديگر خود( ۹۸۰ ) يافتند كه عملكرد ذرت تراكمهاي ۴۶ و ۰۹ بوته سلمه تره متر مربع اختلاف معنيداري نداشته و علت اين امر را تاثير رقابت ون گونهاي سلمه تره معرفي كردند. Cavero و همكاران( ) نيز كمترين عملكرد ذرت را كرتهايي گزارش ۹۰

شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ شكل ۴ - اثر تراكمهاي مختلف سلمه تره بر کاهش عملكرد دانه ذرت تك رديفه و دو رديفه نسبت به ذرت شاهد بدون سلمه تره شكل ۵ - اثر تراكمهاي مختلف سلمه تره بر کاهش عملكرد دانه و بيولوژيک ذرت نسبت به ذرت شاهد بدون سلمه تره كردند كه تراكم علفهاي هرز ا ن بيشتر بود و زودتر سبز شده بودند. ا زمايشات Beckett و( ۷ ) نيز حضور ۴۹ بوته سلمه تره هر متر رديف عملكرد دانه اين گياه زراعي را ۲ كاهش داد. Murphy و همكاران( ۵ ) نشان دادند كه با كاهش فاصله رديفها ذرت عملكرد افزايش مييابد. ولي نتايج Theasdale و( ۲۳ ) و Brent و همكاران( ۹ ) با نتايج اخير مغايرت داشت بهطوريكه عملكرد ذرت با رديفهاي باريكتر و معمول مشابه بود. بنابراين اين نتايج مغاير به دليل شرايط متفاوت محيطي و همچنين انتخاب نوع هيبريد است. عملكرد بيولوژيك ذرت همانطوركه جدول تجزيه واريانس(جدول ) نشان ميدهد عملكرد بيولوژيك ذرت بهطور معنيداري تحت تا ثير الگوي كاشت قرار نگرفت ولي تا ثير تراكمهاي مختلف سلمه تره اين خصوص معنيدار بود(شكل ۳ ). براي صفت عملكرد بيولوژيك اثر متقابل تراكم الگوي كاشت نيز معنيدار نشد. با افزايش تراكم سلمه تره بيوماس ذرت به شدت كاهش پيدا كرد(شكل ۳ ). بيشترين عملكرد بيولوژيك ذرت شاهد بدون حضور سلمه تره و تراکمهاي ۵ و ۰ بوته سلمه تره بودند که يک گروه ا ماري قرار گرفته و كمترين عملكرد بيولوژيك ذرت تراكم ۳۰ بوته سلمه تره مشاهده شد(شكل ۳ ). ولي اين تفاوت با تراكمهاي ۲۰ و ۲۵ بوته سلمه تره از لحاظ ا ماري معنيدار نبود(شکل ۳ ). نحوه تاثيرپذيري عملكرد بيولوژيک ذرت از رقابت سلمه تره نيز همچون عملكرد دانه بود و رقابت موجب كاهش معنيدار ا ن شد(شكل ۳ ). با اين حال شدت تاثير رقابت سلمه تره بر عملكرد دانه بيشتر از عملكرد بيولوژيك بود به نحوي كه كاهش عملكرد بيولوژيك د ر الگوي كاشت و تراكمهاي مختلف سلمه تره از ۵/۸-۹/۰۹ و مورد عملکرد دانه از ۲۳-۶/۴ نسبت به شاهد مشاهده گرديد. شکل ۵ اين موضوع را به خوبي نشان ميدهد. مشخص شد كه با شدت گرفتن رقابت(افزايش تراكم سلمه تره) دامنه اختلاف بيشتر ميشود. اين موضوع مويد ا ن است كه هر چه محدوديت منابع (شدت رقابت) بيشتر شود به دليل حساسيت زيادتر رشد زايشي ذرت ميزان كاهش عملكرد دانه نسبت به عملكرد بيولوژيك نيز بيشتر خواهد شد. به اين ترتيب انتظار ميرود كه شاخص برداشت ذرت با افزايش شدت رقابت كاهش يابد. اين نتايج با مشاهدات Cavero و همكاران( ) مطابقت دارد. شاخص برداشت با توجه به جدول تجزيه واريانس چنين استنباط ميشود كه اثر الگوي كاشت بر روي شاخص برداشت معنيدار بوده و شاخص برداشت الگوي كشت دو رديفه( ۴۵/۸ ) بيشتر از تك رديفه ( ۴۴/۲ ( بوده است(شكل ۶ و ۷). همچنين اثر تراكمهاي مختلف سلمه تره روي اين صفت معنيدار بوده است بهطوريكه شاخص برداشت تراكمهاي سلمه تره به ترتيب ۴۶/۸ ۴۴/۸ ۴۴/۲ ۴۴ ۴۳/۶ و ۴۳/۲ و تيمار شاهد بدون سلمه تره( ۴۸/۵ ) بوده است. نتايج اين تحقيق نيز نشان داد كه محدوديتهاي اعمال شده توسط سلمه تره تاثير منفي بيشتري بر رشد زايشي و توليد دانه ذرت دارد كه باعث شد عملكرد دانه ذرت دو رديفه بيشتر از تك رديفه شده بنابراين شاخص برداشت كه كسر عملكرد دانه به عملكرد بيولوژيكي است الگوي کشت دو رديفه بيشتر شده است(شكل ۶ ). اين موضوع با نتايج ا زمايش Cavero و همكاران( ) مطابقت دارد و مويد ا ن است كه هر چه محدوديت منابع(شدت رقابت) شديدتر شود به دليل حساسيت بيشتر رشد زايشي ذرت ميزان كاهش عملكرد دانه(نسبت به عملكرد بيولوژيك) نيز ۹

ارزيابي رقابت سلمه تره و... بيشتر خواهد شد. به اين ترتيب انتظار ميرود كه شاخص برداشت ذرت با افزايش رقابت كاهش مييابد. شکل ۶ روند رگرسيوني اثر تراکمهاي مختلف سلمه تره روي شاخص برداشت ذرت تک رديفه و دو رديفه را نشان ميدهد که تراکمهاي بالاي سلمه تره اين اختلاف کمتر ميشود بهطوريکه الگوي کاشت تک رديفه و دورديفه واکنش يکساني را نشان ميدهند. ا زمايش Cavero و همكاران () نيز فشار رقابتي علف هرز تاتوره موجب كاهش شاخص برداشت ذرت شد ولي اين كاهش فقط يكي از سالهاي ا زمايش معنيدار بود. تعداد رديف دانه بلال اثر الگوي كاشت روي تعداد رديف دانه بلال سطح ۵ معنيدار بوده بهطوريكه بيشترين ميزان تعداد رديف دانه بلال (۴/۰۳) مربوط به الگوي كشت دو رديفه و كمترين تعداد رديف دانه بلال( ۳/۴۲ ) مربوط به الگوي كشت تك رديفه بود(شكل ۸ ). اينگونه استنباط ميشود كه بالا بودن تعداد رديف دانه بلال كشت دو رديفه باعث افزايش عملكرد الگوي كشت دو رديفه شده است. اثر تراكم علف هرز روي تعداد رديف دانه بلال بسيار معنيدار ميباشد. تعداد رديف دانه بلال تماميتراكمهاي سلمه تره الگوي دو رديفه بيشتر از تك رديفه بوده است بهطوريكه بيشترين تعداد رديف دانه ذرت شاهد بدون سلمه( ۵/۲۳ ) و كمترين تعداد رديف دانه تراكم ۰ بوته سلمه (۳/۲) مشاهده گرديد. ا زمايشات Theasdale و همكاران (۲۳) نيز تعداد رديف دانه بلال تحت تاثير تراكمهاي مختلف علف هرز(گاو پنبه) قرار گرفت. تعداد دانه رديف بلال تيمار الگوي كاشت مورد صفت تعداد دانه رديف بلال تحت تا ثير معني داري قرار نگرفت ولي اين صفت شديدا تحت تا ثير تراكم سلمه تره قرار داشت. اثر متقابل تراكم الگوي كاشت مورد تعداد دانه رديف بلال معنيدار شده است. بهطوريكه تراكمهاي پايين سلمه تره تعداد دانه رديف بلال كشت تك رديفه بيشتر از دو رديفه ولي تراكمهاي بالاتر سلمه تره تعداد دانه رديف بلال كشت دو رديفه بيشتر ميباشد. با توجه به معنيدار بود ن اثر متقابل بيشترين تعداد دانه رديف تيمار ذرت شاهد بدون سلمه و الگوي كشت تك رديفه( ۵۰/۷) و كمترين تعداد دانه رديف تراكم ۲۰ بوته سلمه و الگوي كشت دو رديفه( ۳۸/۸ ) مشاهده شد (جد ول ۲ ). ا زمايش Cavero و همكاران( ). نيز افزايش رقابت(زودتر سبز شدن تاتوره) موجب كاهش معنيدار تعداد دانه بلال ذرت شد. با وجود رابطه لگاريتمي بين تراكم و تعداد دانه بلال حدس زده شكل ۶ - مقايسه صد شاخص برداشت ذرت دو الگوي كشت تك رديفه و دو رديفه تراكمهاي مختلف سلمه تره شكل ۷ - مقايسه د رصد شاخص برداشت ذرت د ر دو الگوي كشت تك رديفه و دو رديفه د ر تراكمهاي مختلف سلمه تره شكل ۸ - مقايسه ميانگين (دانكن) تعداد رديف دانه د ر بلال الگوي كشت تك رد يفه و دوردبفه ذرت ۹۲

شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ جدول - تجزيه واريانس مربوط به تاثير الگوي كاشت و تراكم سلمه تره بر روي عملكرد بيولوژيك عملكرد دانه و اجزاء عملكرد دانه ذرت ميانگين مربعات صفات مورد بررسي( (MS منابع تغييرات تكرار الگوي كاشت تراكم علف هرز تراكم * الگوي كاشت اشتباه ضريب تغييرات جه ا زادي عملكرد دانه (تن هكتار) عملكرد بيولوژيك (گرم بر متر مربع) شاخص برداشت تعداد رديف دانه د ر بلال تعداد دانه رديف بلال ۶٩٢۴/٢** ١/۶٨۴ns ٨/٢* ٠/١٣ns ١۴/۵٣۶** ۲ ارتفاع كل بوته (سانتي متر) ١١۶/٠٨ns قطر چوب بلال (سانتي متر) ٠/٢٣۵ns ١۵۶١ns ٠/٧٩٢** ٠/٢٧٢** ۰/۸۳ ۹/۴۵ ١٣٢/٨ns ٣۵٠/۴** ٢٢/٠٧ns ۷۸/۸۷ ۵/۰۳ ٣۶/۶٩* ٧١٢٠/٨** ٢٣۶/٢١١** ۷۶۸/۳۶ ۷/۸۷ ٠/٠٩١۵* ٢/٨٨** ١١/٨٢ns ۰/۶۳۴ ۵/۸ ١٢۴/٢* ٩/۵* ٣۶/۵ns ۲۵۲,۲ ٠/٣٣ns ٠/٠٠٠١** ٠/٩٣ns ۵۷۰۳۵ ۹,۷ ١٢/٨٣* ١٨/۶١٩** ٣/٣٣٧ns ۳/۲۳ ۲/۶۶ ۶ ۶ ۲۶ - ميشود كه تعداد دانه ذرت با افزايش شدت رقابت حتي تراكمهاي بالاي علف هرز به صفر نرسد. اين موضوع از يك طرف به دليل افزايش رقابت ون گونهاي علف هرز سطوح بالاي رقابت و از طرف ديگر نشات گرفته از يك اصل فيزيولوژيك است كه بر اساس ا ن وجود يك حداقل عملكرد گياهان به هنگام رقابت علفهاي هرز مورد انتظار است( ۶ ). ارتفاع بوته ارتفاع بوته نيز اين ا زمايش تحت تا ثير الگوي كاشت قرار نگرفت ولي تحت تا ثير تراكمهاي مختلف علف هرز قرارداشت( ۹۹ = α ( بهطوريكه بيشترين ارتفاع مربوط به تيمار ذرت شاهد بدون سلمه (۸۸/۳ سانتيمتر) و كمترين ارتفاع مربوط به تيمار ۲۰ بوته سلمه تره متر مربع (۶۵/۴ سانتيمتر) ميباشد. تجزيه واريانس نشان داد كه اولا هيچ اثر متقابلي بين الگوي كاشت و تراكم علف هرز وجود نداشته و دوما اينكه اين روند تمامي تراكمهاي سلمه الگوي كاشت تك رديفه بيشتر از دو رديفه ميباشد. قطر چوب بلال الگوي كاشت تا ثيري روي قطر چوب بلال نداشت ولي تحت تا ثير تراكمهاي مختلف سلمه تره قرار گرفت. همچنين اثر متقابل بين تيمارها مورد اين صفت معنيدار شد بهطوريكه بيشترين قطر چوب بلال مربوط به تيمار شاهد ذرت دو رديفه بدون سلمه تره ) ۲/۰۸ سانتيمتر) و كمترين قطر مربوط به تراكم ۲۵ بوته سلمه تره كشت تك رديفه ) /۸۳ سانتيمتر) ميباشد (جدول ۳ ). تراكم سلمه تره (بوته متر مربع) همبستگي بين صفات مورد بررسي ذرت جدول ۴ ضرايب همبستگي (پيرسون) بين صفات مورد بررسي ذرت را نشان مي دهد. ضرايب همبستگي بين اكثر صفات سطح ۵ معنيدار شد. از بين صفات اندازهگيري شده عملكرد دانه ذرت بيشترين همبستگي مثبت و معنيدار را با عملكرد بيولوژيك (**۹۳/ = ۰ r) نشان داد و بعد از ا ن شاخص برداشت (**۰/۵۴ = r) ارتفاع بوته (**۰/۴۲ = r) تعداد دانه د ر رديف بلال (* ۰/۳۹ = r) و تعداد رديف دانه بلال (*۰/۳ = r) با عملكرد دانه همبستگي مثبت و معنيداري داشتهاند. از بين صفات اندازهگيري شده وزن هزار دانه کمترين همبستگي با عملکرد دانه( ۰/۲۰ = r ( داشت. حداقل همبستگي بين قطر چوب بلال و شاخص برداشت مشاهده ميگردد. ساير بررسيهاي انجام شده ذرت نيز حاكي از وجود همبستگي مثبت و معنيدار ميان عملكرد دانه با عملكرد بيولوژيك (۴ ۶) شاخص برداشت جدول ۲- مقايسه ميانگين(دانكن) تعداد دانه س رديف تحت تاثير الگوي كاشت تراكمهاي مختلف سلمه تره تعداد دانه رديف بلال الگوي كشت دو رد يفه تعداد دانه رديف بلال الگوي كشت تك رد يفه ۷a/۵۰ ۰۲ab/۵۰ ۰ ۳ab/۵۰ ab/۴۹ ۵ ۴cde/۴۳ ۰bcd/۴۵ ۰ ۶ab/۴۸ ۸abc/۴۶ ۵ ۷ab/۴۸ ۸e/۳۸ ۲۰ ۴cde/۴۲ ۳abcd/۴۶ ۲۵ ۲de/۴ ۲de/۴ ۳۰ ۹۳

ارزيابي رقابت سلمه تره و... جد ول ۳- مقايسه ميانگين (دانكن) قطر چوب بلال(سانتي متر ( تحت تاثير الگوي كاشت تراكمهاي مختلف سلمه تره تراكم سلمه تره (بوته متر مربع) قطر چوب بلال( cm ) الگوي كشت دو رد يفه قطر چوب بلال( cm ) الگوي كشت تك رد يفه ۲/۰۴ab ۲۰/۸a ۰ ۲/۰۳abc ۲bcd ۵ /۹۵bcdef /۹defg ۰ /۹۹abcde /۹۵bcdef ۵ /۹۹abcd /۹bcdef ۲۰ /۸۳g /۸۸bcdef ۲۵ /۸۷fg /۹efg ۳۰ X X۲ X۳ X۴ X۵ X۶ X۷ X ۰/۹ ۳** ۰/۵۴ ** ۰/۳* ۰/۳۹ * ۰/۲۰ ۰/۴۲ ** X۲ ۰/۲ ۰/۴ ۰/۵ ** ۰/۲۳ ۰/۵۲ ** X۳ ۰/۲ -/۴ ۰/۵۰ ** -۰/۰۶ X۴ ۰/۲۴ -/۳ ۰/۳۸ * X۵ ۰/۷ ۰/۴۹ * X۶-۰/۲ ۰/۲ X۷ جدول ۴- ضرايب همبستگي (پيرسون) بين صفات مورد بررسي محصول ذرت -/۵ ۰/۴۷ ** ۰/۴۲ ** ۰/۳۲* تعداد دانه رديف بلال تعداد رديف دانه بلال كه مو يد نتايج حاصل از اين بررسي است (۴ ۶). فرزانه( ۵ ) به همبستگي منفي ميان برخي از اجزاء عملكرد مثل وزن هزاردانه اشاره نمودهاند. نتيجه گيري نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه عملكرد دانه و همچنين عملكرد بيولوژيك ذرت تحت تاثير تراكمهاي مختلف سلمه تره قرار گرفت بهطوريكه با افزايش تراكم سلمه تره اين صفات نيز كاهش معنيداري پيدا كردند ولي رقابت سلمه تره تاثير بيشتري بر صد كاهش عملكرد دانه نسبت به عملكرد بيولوژيك داشته است و نتيجه شاخص برداشت ذرت بر اثر رقابت كاهش مييابد. اثر الگوي كاشت روي عملكرد دانه نيز از لحاظ ا ماري معنيدار شد. با توجه به بالاتر بودن مقادير عملكرد دانه الگوي كشت دو رديفه از ا ن به عنوان راهكاري مناسب براي مبارزه زراعي با علفهاي هرز ميتوان استفاده نمود. از ميان اجزاي عملكرد دانه تعداد رديف دانه بلال تحت تاثير تراكمهاي سلمه تره قرار گرفت بهطوريكه كشت دو رديفه اين مقدار بيشتر از تك رديفه بوده است. همچنين مجموع نتايج اين ا زمايش شايد بتوان الگوي كاشت دو رديفه را به عنوان X۸ ۰/۲۲ ۰/۳۳ ** صفات عملكرد دانه (كيلوگرم هكتار) عملكرد بيولوژيك (kg/ha) شاخص برداشت ( ) تعداد رديف دانه بلال تعداد دانه رديف بلال وزن هزار دانه (گرم) متوسط ارتفاع بوته (سانتيمتر) متوسط قطر چوب بلال الگوي برتر براي افزايش توان رقابتي ذرت مواجه با علف هرز سلمه تره و افزايش عملكرد دانه ذرت توصيه نمود. از مشكلات عمده اين الگوي كشت دو رديفه نبودن ماشين ا لات ويژه براي اين مورد ميباشد. نتيجه با نظر گرفتن مزايا و معايب الگوي كشت دو رديفه ميتوان تصميمگيريهاي لازم را براي انتخاب اين الگوي كشت د ر هر منطقه اتخاذ نمود. منابع مورد استفاده - ا قاعليخاني م. ۳۸۰ جنبههاي اكوفيزيولوژيك رقابت تاج خروس و ذرت دانهاي. رساله دكتري دانشگاه تربيت مس. - ۲ رحيميان ح. و ش. شريعتي. ۳۷۸ مدل سازي رقابت علفهاي هرز و گياهان زراعي(ترجمه). نشر ا موزش كشاورزي. ۲۹۴ صفحه. - ۳ سرمدنيا غ. و ع. كوچكي. ۳۷۲ فيزيولوژي گياهان زراعي(ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. ۲۴۴ صفحه. ۴ -خواجهپور م. ر. ۳۶۶ اصول و مباني زراعت. انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان. ۲۵ صفحه. - ۵ فرزانه م. ۳۸۰ جنبههاي اكوفيزيولوژيكي رقابت ذرت و تاج خروس. پايان نامه كارشناسي ارشد علفهاي هرز دانشگاه تهران. ۹۴

شماره ۷۳ زمستان ۳۸۵ Weed Sci,44: 856-870. 16-Nielson, R. L.1999; Perspectives on narrow row spacing for corn.weed Sci,42:354-361. 17- Porter, P.M and D.R. Hicks. 1997; Corn response to row width plant population in Teh Northern corn Belt. prod. Agric 10p. 293. 18-Poster, A. T., P. Westra., R. L. Anderson., P. J. Lyon., S. D. Miller., P. W. Stahlman, and G. A. Wicks. 2000; Secale cereale interference and economics threshold in Triticum aestivum.weed Sci, 48: 720-724. 19- Roman, E. S., S. D. Murphy, and C. J. Swanton. 1999; Effect of tillage and Zea mays on chenopodium album seedling emergence and density. Weed Science. 47:551-556. 20- Sibuga, K.P. and J.D. Bandeen, 1980; Effects of green Foxtail (Se viridis) and common lambsquarters (Chenopodum album) Competition in: Abstracts of The 1978 meeting of the weed science society of America Guelph, canada, USA. Weed Science Society of America PP66. 21- Sibuga, K. P.K and J. D. Bandeen. 1978; Effect of green foxtail(setaria viridis) and lambsquarter(chenopodium album) interference in field corn. Can J. Plant Sci,60:1419-1425. 22- Swanton, C. J., and D. S. Morphy. 1996; Weed science beyond the weeds: The role of integrated weed management (IWM) in agro ecosystems health. Weed Sci, 44: 437-445. 23- Theasdale. J. R. 1998. Influence of corn(zea mays) population and row spacing on corn and velvetleaf(abutilon theophrasti) yield. Weed Sci, 46: 447-453. 24-Tollenaar, M., S. Nissanka., P. Aguilera., A. Weise., and C. J. Swanton.1994; Effect of weed interference and soil nitrogen on four maize hybrids. Agronomy J, 86: 595-601. - ۶ محمودي س. ۳۸۲ جنبههاي اكوفيزيولوژيكي رقابت ذرت و سلمه تره. رساله دكتري رشته زراعت دانشگاه تهران. - ۷ نور محمدي ق. س. ع. سيادت. و ع. كاشاني. ۳۷۶ زراعت غلات. دانشگاه شهيد چمران اهواز. ۴۴۶ صفحه. 8- Beckett. T. H., Stoller, E. W. and L. M. Wax.1998; Interference of four annual weeds in corn (Zea mays). Weed Sci,36:764-769. 9- Brent, E. T., and J. J. Kells. 2001; Effect of glufosinate-resistant corn (Zea mays) population and row spacing, on light interception, corn yield and lambsquarter(chenopodium album) growth. Weed Tech,15:413-418. 10- Cate, J. R. and M. K. Hinkle. 1993; Integrated pest management the path of a paradigim. National Soc spec.rep. 310P. 11- Cavero, J., Zaragoza, C., Suso, M. L. and A. Pardo.1999; Competition between maize and Datura stramonium in an irrigated field under semi-arid conditions. Weed Res, 39: 225-240. 12-Hartly, M. J. and A. J. Popay.1992; Yield losses due to weeds in sugar beat, corn and dwarf beans. Procceeding of the forty fifth Newzeland plant Protection conference.welington. Newzeland. 13 August 1992. 52-54. 13-Holm, L. G., L. Plucknett., D. L. Parcho., and J. P. Herberger. 1991; The world s worst weeds, distribution and biology krieger publishing company, Malabor. Florida.652p. 14-Moeching, M. J. D,E. Stolenberg. M, B. and K, B. Larry. 1999; Variation in corn yield losses due to weed competition. Weed Sci, 45: 345-354. 15-Murphy, S. D., Y. Yakubu., S. F. Weise., and C. J. Swanton.1996; Effect of planting patterns and iner-row cultivation on competition between corn(zea mays) and late emerging weeds. ۹۵